فوبیا

فوبیای(هراس) اختصاصی

فوبیا (هراس) به معنای ترس افراطی از یک موضوع شرایط یا موقعیت خاص و معین است. هراس اختصاصی عبارتست از ترس شدید و مداوم از شی یا موقعیت معین. تشخیص هراس اختصاصی مستلزم بروز اضطراب شدید حتی تا حد پانیک در هنگام مواجه شی مورد هراس است.

افراد مبتلا به هراس اختصاصی فکر میکنند صدمه ای به آنها وارد خواهد شد. مثلا سگی آنها را گاز خواهد گرفت. یا اگر به از دست دادن کنترل خود فکر کنند دچار پانیک میشوند. مثلا اگر از سوار بالابر شدن بترسند از ضعف کردن به دنبال بسته شدن در بالابر هم نگران خواهند بود.

تشخیص بالینی فوبیا

در DSM-5 هراس اختصاصی بر چند نوع مجزا از هم تقسیم شده است. نوع هراس از حیوانات، هراس از محیط طبیعی ( مثلا فوبی از طوفان) ، نوع هراس از خون آمپول جراحت. نوع موقعیتی ( مثلا فوبی از ماشین ) و نوع هراس از چیزهای دیگر ( هراس اختصاصی که بر هیچ کدام از چهار گفته پیشن منطبق نیست). داده های اولیه حاکی از آن است که ویژگی محوری هر نوع هراس این است که علایم ترس تنها در حضور شی به خصوص ایجاد میشوند.

هراس از خون آمپول جراحت با سایر انواع تفاوت دارد چرا که در آن پس از افزایش اولیه ضربان قلب که در تمام انواع هراس شایع است، اغلب کاهش ضربان قلب و کاهش فشار خون روی میدهد. این نوع به احتمال زیاد خانوادگی است و در برخی خانواده های خاص افراد و نسل های بسیاری را مبتلا میسازد.

• ترس یا اضطراب چشمگیر درباره ی یک موقعیت یا جسم خاص: ( مثلا پرواز، بلندی حیوانات تزریق دیدن خون)
• توجه: در کودکان ترس یا اضطراب ممکن است به صورت گریه قشقرق میخکوب شدن یا چسبیدن به دیگران بروز میکند.
• موقعیت یا شی ترسناک تقریبا همیشه سبب برانگیخته شدن ترس یا اضطراب میشود.
• بیمار فعالانه از روبرو شدن با موقعیت یا شی ترسناک خودداری میکند و یا با ترس و اضطراب زیاد آن را تحمل میکند.
• ترس و اضطراب موجود خیلی بیش تر از آن چیزی است که خطر واقعی موقعیت یا شی خاص میتواند به بار بیاورد و با زمینه ی فرهنگی اجتماعی فرد تناسب ندارد.
• ترس یا اضطراب یا اجتناب همیشه روی میدهد و معمولا برای حداقل شش ماه ادامه می یابد.
• ترس ، اضطراب یا اجتناب موجود از نظر بالینی موجب ناراحتی قابل توجه یا افت کارکرد اجتماعی شغلی یا سایر جنبه های کارکردی فرد میشود.
• اختلال موجود توسط علایم یک اختلال روانی دیگر بهتر توجیه نمیشود مانند ترس اضطراب و اجتناب از موقعیت هایی که علایم شبه پانیک یا اسیر علایم ناتوان کننده به وجود میاورند.

بیماریهای همراه با فوبیا

گزارشهای مربوط به بیماریهای همراه در هراس اختصاصی به 50 تا 80 درصد می رسند.

اختلالات شایع همراه عبارتند از اختلالات اضطرابی، خلقی و مرتبط با مواد.

بسیاری از بیماران مبتلا به هراس ممکن است برای اجتناب از استرس ناشی از محرک های اضطراب آور خود به اختلالات مصرف الکل مبتلا شوند. یک سوم اینها اختلال افسردگی ماژور نیز دارند. افسردگی به طور شایعی دیده میشود.

ویژگی های بالینی فوبیا 

مشخصه ی هراس اضطراب شدیدی است که به هنگام قرار گرفتن فرد در معرض موقعیت یا شی معین یا حتی به هنگام انتظار آن در او برانگیخته میشود. مواجهه با محرک هراس آور یا انتظار آن تقریبا همیشه به وقوع حمله پانیک در فرد مستعد می انجامد.

افراد مبتلا به هراس بنا به تعریف میکوشند از محرک هراس آور اجتناب کنند و حتی برخی برای اجتناب از محرک های اضطراب آور خود را به دردسرهای زیادی هم می اندازند. مثلا فرد مبتلا به هواپیما هراسی ممکن است از این سر به آن سر با اتوبوس برود که سوار هواپیما نشود.

سیر و پیش آگهی

از نظر سن شروع به دو دسته تقسیم میشوند.

دسته اول هراس از حیوانات هراس از محیط طبیعی و هراس از خون و آمپول جراحت است که اکثرا در دوران کودکی شروع میشوند.

دسته دیگر شامل انواع هراس نظیر هراس وضعیتی است که شروع آنها در اوایل بزرگسالی است.

اکثر هراس ها که در دوران کودکی شروع میشوند و تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا میکنند تا سالیان متمادی دوام خواهند داشت.

تصور میشود که شدت این اختلال نسبتا ثابت باقی می ماند و  سیر افت و خیز داری که در سایر اختلالات اضطرابی مشاهده میشود در این ها وجود ندارد.

درمان فوبیا

رفتاردرمانی: حساسیت زدایی تدریجی

مواجهه سازی متمرکز با محرک هراس آور به صورت تصویری یا از طریق حساسیت زدایی واقعی

در imaginal flooding فرد انقدر با محرک هراس آور مواجه میشود که دیگر نتواند ترس ناشی از آن را تحمل کند.

درمان دارویی نیز میتواند کمک کننده باشد.

منبع: مرکز مشاوره دانشگاه تهران